Πλήρης αναγνώριση της ιρλανδικής ως επίσημης γλώσσας και γλώσσας εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ή πώς μια γλωσσική επικαιροποίηση αποκαλύπτει σημαντικά διπλωματικά ζητήματα στο πλαίσιο των θεσμικών οργάνων)

Η περίπλοκη πορεία ένταξης της γαελικής γλώσσας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Με την προσχώρηση της Ιρλανδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1973, η ιρλανδική έγινε επίσημη γλώσσα της Ένωσης. Συνεπώς, οι Συνθήκες μεταφράστηκαν τότε στη γαελική. Ωστόσο, ήταν τα μόνα ευρωπαϊκά κείμενα που μεταφράστηκαν στα ιρλανδικά. Η ιρλανδική απέκτησε καθεστώς επίσημης γλώσσας της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2007 κατόπιν αιτήματος του Δουβλίνου. Παρόλα αυτά, λόγω έλλειψης μεταφραστών, το Συμβούλιο προέβη σε ειδική παρέκκλιση για αυτή τη γλώσσα, η οποία συνεπαγόταν τον περιορισμό των κειμένων που θα έπρεπε να μεταφραστούν στη γαελική. Πράγματι, αν και η γαελική ιρλανδική είναι η πρώτη επίσημη γλώσσα της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας και θεωρείται περιφερειακή γλώσσα στη Βόρεια Ιρλανδία, λίγα άτομα τη μιλούν: στην Ευρώπη, τη χρησιμοποιούν λιγότερο από το 2% των πολιτών.

Το 2015, η Ιρλανδία επανέλαβε το αίτημά της να καταστεί πλήρως η ιρλανδική γλώσσα εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η παρέκκλιση καταργήθηκε σταδιακά τα επόμενα χρόνια. Ως αποτέλεσμα, ο όγκος των διαθέσιμων κειμένων στα ιρλανδικά, από τη νομοθεσία έως το διαδικτυακό περιεχόμενο, τριπλασιάστηκε μεταξύ Ιανουαρίου 2016 και Απριλίου 2021. Η 1η Ιανουαρίου 2022 σηματοδότησε το επίσημο τέλος της παρέκκλισης που ίσχυε από το 2007. Επομένως, η ιρλανδική έγινε επίσημη γλώσσα και γλώσσα εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης: τα θεσμικά όργανα είναι πλέον υποχρεωμένα να μεταφράζουν όλα τα κείμενά τους στη γαελική.

Επιβεβαίωση της εθνικής ταυτότητας

Η προσθήκη της γαελικής ως επίσημης γλώσσας και γλώσσας εργασίας δεν είναι ασήμαντο γεγονός. Αντίθετα, έχει ισχυρό συμβολισμό. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ιρλανδός πρόεδρος, Michael D. Higgins, εξέφρασε την ικανοποίησή του για τη νέα κεντρική θέση της πρώτης επίσημης γλώσσας της χώρας: «Σήμερα είναι μια σημαντική μέρα για τη γλώσσα. [...] Το πλήρες αυτό καθεστώς αποτελεί σημαντική αναγνώριση, σε διεθνές επίπεδο, της ιδιαίτερης ταυτότητάς μας ως λαού με ξεχωριστή γλώσσα την οποία χρησιμοποιούμε μαζί με όλες τις άλλες γλώσσες που χρησιμοποιούμε και σεβόμαστε». Επεσήμανε εξάλλου τη νέα θέση της γαελικής στην Ένωση, η οποία «τοποθετεί τη γλώσσα μας σε ισότιμη βάση με τις γλώσσες των ιδρυτικών μελών της Ένωσης και των κρατών μελών που έχουν προσχωρήσει σε αυτή μετά την ίδρυσή της».

Μεγαλύτερη προστασία των περιφερειακών και μειονοτικών γλωσσών από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα

Η πολυγλωσσία περιλαμβάνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος έχει ισχύ πρωτογενούς δικαίου, στο άρθρο 41 σχετικά με το δικαίωμα στη χρηστή διοίκηση. Ειδικότερα, σύμφωνα με τον Χάρτη, «κάθε πρόσωπο μπορεί να απευθύνεται στα θεσμικά όργανα της Ένωσης σε μία από τις γλώσσες των Συνθηκών και πρέπει να λαμβάνει απάντηση στην ίδια γλώσσα». Από την πλευρά του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Σύμβαση-πλαίσιο περί προστασίας των εθνικών μειονοτήτων και ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις περιφερειακές και μειονοτικές γλώσσες στοχεύουν στην ενθάρρυνση της ευρείας χρήσης αυτών των γλωσσών, κυρίως στην εκπαίδευση και τις δημόσιες υπηρεσίες. Ωστόσο, η Ιρλανδία αρνήθηκε να υπογράψει τον Χάρτη· δεδομένου ότι η γαελική ήταν ήδη μία από τις δύο επίσημες γλώσσες της, η Ιρλανδία δεν χρειαζόταν να προστατεύσει κάποια γλώσσα και συνεπώς δεν την ενδιέφερε να υπογράψει τον Χάρτη. Παρόλα αυτά, τα διάφορα αυτά κείμενα αποδεικνύουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον των θεσμικών οργάνων για την πολυγλωσσία και μια γενικότερη κίνηση για την αναβάθμιση των περιφερειακών και μειονοτικών γλωσσών στην Ευρώπη.

Τέλος για την πρωτοκαθεδρία της αγγλικής;

Είναι προφανές ότι το Brexit άλλαξε τα γλωσσικά δεδομένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλο που η αγγλική παραμένει η επίσημη γλώσσα δύο κρατών μελών -της Ιρλανδίας και της Μάλτας- πολλοί παράγοντες τάσσονται υπέρ του να σταματήσει η εκτεταμένη χρήση της αγγλικής γλώσσας στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μοναδικό σύστημα στον τομέα της μετάφρασης, με μεταφραστές οι οποίοι μεταφράζουν απευθείας τις συζητήσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε 24 γλώσσες [ΣτΜ: διερμηνείς] και γραπτές μεταφράσεις εκατοντάδων επίσημων εγγράφων.

Τα θεσμικά όργανα της Ένωσης χρησιμοποιούν κυρίως τρείς γλώσσες εργασίας: αγγλική, γαλλική και γερμανική. Παρόλα αυτά, η αγγλική παραμένει η γλώσσα της «πλειοψηφίας»: ως εκ τούτου, θεωρείται «διαδικαστική γλώσσα» στη «φούσκα των Βρυξελλών» και χρησιμοποιείται ευρέως για τα επίσημα έγγραφα, καθώς και στους διαδρόμους των θεσμικών οργάνων. Στο πλαίσιο αυτό, αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού που διατίθεται για τη μετάφραση και η δημοσιονομική αυτή επιβάρυνση αντικατοπτρίζει τη σημασία της αγγλικής γλώσσας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ακόμη και μετά το Brexit.

Ωστόσο, ορισμένα κράτη προσπαθούν να αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού.

Η πρόσφατη αναβάθμιση της ιρλανδικής δεν είναι ασήμαντη. Πρέπει να γίνει κατανοητή στο πλαίσιο της συμφωνίας για μετά το Brexit, η οποία ήταν αποτέλεσμα δύσκολων διαπραγματεύσεων σχετικά με την επιστροφή των συνόρων μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας. Πράγματι, το γεγονός ότι η Δημοκρατία της Ιρλανδίας παραμένει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η Βόρεια γείτονάς της, ως έδαφος του Ηνωμένου Βασιλείου, αποχώρησε από την ΕΕ, δημιουργεί φόβους για την αναβίωση των συγκρούσεων μεταξύ των δύο περιοχών. Αποτελεί η αναγνώριση της ιρλανδικής ως επίσημης γλώσσας και γλώσσας εργασίας το 2022 πράξη επιβεβαίωσης της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας έναντι των Άγγλων γειτόνων της και μια προσπάθεια προσέγγισης με τη Βόρεια Ιρλανδία;

Η Γαλλία δεν είναι καθόλου αμέτοχη σε αυτές τις συζητήσεις σχετικά με τη γλώσσα. Η επιλογή του Εμανουέλ Μακρόν για αποκλειστική χρήση της γαλλικής σε όλες τις εκδηλώσεις που σχετίζονται με τη γαλλική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 2022 είναι ενδεικτική. Η καθιέρωση της γαλλικής ως «διαδικαστικής» γλώσσας στις Βρυξέλλες -αντικαθιστώντας την αγγλική σε αυτή τη θέση- αναμφίβολα θα ενίσχυε το βάρος της Γαλλίας στα θεσμικά όργανα και συνεπώς οι Γάλλοι αξιωματούχοι της ΕΕ θα βρίσκονταν σε «πλεονεκτική θέση». Εξάλλου, ως μία εκ των τριών γλωσσών που χρησιμοποιούνται εκτεταμένα στα θεσμικά όργανα -μαζί με την αγγλική και τη γερμανική- η γαλλική γλώσσα διαθέτει ήδη ένα πλεονέκτημα. Θα επιθυμούσε η Γαλλία να αντικαταστήσει η γαλλική γλώσσα την ηγεμονία της αγγλικής στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να ενισχύσει το διπλωματικό της κύρος;

Ίσως θα έπρεπε να δοθεί ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στην ενίσχυση της πολυγλωσσίας στα θεσμικά όργανα και να εγκαταλειφθεί η ιδέα της «διαδικαστικής» γλώσσας. Ωστόσο, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτή η λύση θα επιβάρυνε με επιπλέον κόστος για τη μετάφραση τον ήδη πολύ υψηλό προϋπολογισμό και ενδεχομένως θα δυσκόλευε την επικοινωνία μεταξύ των αξιωματούχων της Ένωσης, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι αγγλόφωνοι. Παρόλα αυτά, τα ευρωπαϊκά έγγραφα που μεταφράζονται και συντάσσονται σε όλες τις γλώσσες των Ευρωπαίων πολιτών έχουν τουλάχιστον το πλεονέκτημα ότι τους φέρνουν κοντά με τα «υψηλά κλιμάκια της Ευρώπης», ένα θέμα που πρέπει να εξεταστεί ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης.